نفقه چیست و هر آنچه باید درباره نفقه بدانید
یکی از مهمترین مسائلی که برای خانوادهها و زوجین در بحث طلاق و جدایی وجود دارد، نفقه است. نفقه جزو حقوق مالی زن به شمار میرود که با ارائه درخواست به دادگاه خانواده میتواند آن را مطالبه نماید. شاید شما به طور کلی ندانید که نفقه چیست و از ماهیت و مراحل دریافت آن اطلاعات کاملی نداشته باشید. بنابراین قصد داریم تا در این مقاله از موسسه حقوقی آتیه آفرینان عدالت جو به نقد و بررسی نفقه و مسائل پیرامون آن بپردازیم. در ادامه همراه ما باشید.
فهرست محتوا
- نفقه چیست؟
- تمکین چیست و چه انواعی دارد؟
- قوانین نفقه و موارد مهم مربوط به آن
- قوانین حقوقی نفقه در صورت فوت همسر
- مجازات جرم عدم پرداخت نفقه چیست؟
- شکایت کیفری نفقه چگونه است؟
- میزان نفقه چگونه محاسبه میشود؟
- محاسبه نفقه فرزند یا فرزندان چگونه است؟
- اجرت المثل زن چیست و نحوه محاسبه آن چگونه است؟
- چرا داشتن وکیل برای دریافت نفقه خوب است؟
- چگونه زن میتواند تقاضای دریافت نفقه بدهد؟
نفقه چیست؟
نفقه زن را در یک تعریف کلی میتوان به این شکل بیان کرد: «نفقه حقوق و تکالیف قانونی مرد در قبال زن و فرزندانش است که با شروع زندگی مشترک بر عهده مرد قرار میگیرد». نفقه در واقع تأمین هزینههای زندگی و نیازمندیهای آن از جمله خوراک و پوشاک و مسکن است. تأمین معیشت خانه از جمله دارو، غذا، لوازم زندگی، لباس و … بر عهده مرد است که این وظیفه بعد از عقد دائم به او محول میگردد. از دیدگاه قانون مدنی نفقه، دینی بر گردن مرد است که باید برای همسر و فرزندانش آن را ادا کند.
البته در برخی شرایط نفقه به زن تعلق نمیگیرد. مثلاً زمانی که ثابت شود زن قصد تمکین مرد را ندارد و خودش خانه را رها کرده و مسئولیتهای قانونیاش را انجام نمیدهد، ناشزه خوانده شده و به او نفقه تعلق نمیگیرد.
تمامی سؤالات و مشکلات خود در رابطه با نفقه را با موسسه آتیه آفرینان عدالت جو در میان بگذارید.
تمکین چیست و چه انواعی دارد؟
تمکین به معنای انجام امور زندگی مشترک با دریافت نفقه است. مثلاً قانون بیان میکند که اگر مرد خانهای را برای زن تهیه کرده، زن باید در آن خانه زندگی کند که این را «تمکین عام» می گویند. همچنین داشتن روابط زناشویی نیز نوع دیگری از تمکین است که تحت عنوان «تمکین خاص»، شناخته میشود.
قوانین نفقه و موارد مهم مربوط به آن
همانطور که گفتیم، نفقه نیازهای متعارفی است که به نوعی حق زن تلقی میشود و مطابق با قانون میتواند آن را از شوهرش طلب کند. در قانون جمهوری اسلامی ایران، به شدت درباره پرداخت نفقه تاکید و سختگیری میشود چرا که دلیل اصلی فساد، عسر و حرج را عدم تأمین نفقه میدانند. هر آنچه که به لحاظ عرفی جزو مایحتاج زن به شمار رود، جزء نفقه او بوده و میتواند در آن دخل و تصرف داشته باشد. اگر مرد در پرداخت نفقه که به نوعی مسئولیت مدنی و کیفریاش محسوب میشود، کوتاهی کند، با مجازاتهایی همچون حبس روبرو خواهد شد.
براساس قانون، نفقه دینی به گردن مرد است و مرد باید برای ادای آن مایحتاج مورد نیاز زندگی و همچنین خانهای مستقل و آزاد را برای همسر خود فراهم نماید. چنانچه خانه تدارک دیده شده، شرافت و حیثیت زن را خدشه دار کند و مطابق با شئونات او نباشد، زن میتواند خانه را ترک کند و تا زمان تأمین خانه دیگر یا شرایط ایده آل در خانه نام برده، پولی را به عنوان نفقه دریافت کند.
چنانچه زنی از شوهر خود طلب نفقه کند و او بخواهد یا نتواند آن را پرداخت کند، بنابر قوانین حاکم، زن میتواند تقاضای طلاق کند. توجه داشته باشید که اگر زنی به خانه شوهرش نرود و با او اقدام به شروع زندگی نکند، نمیتواند طلب دریافت نفقه بکند، اما اگر مرد از آغاز زندگی مشترک بنا به هر دلیلی اجتناب کند، باید نفقه پرداخت کند.
بعد از طلاق و فسخ نکاح، در صورتی که طلاق رجعی صورت گرفته باشد، مرد موظف است 3 ماه و 10 روز به زن خود نفقه بپردازد و تنها در صورتی که طلاق بائن صورت گرفته باشد، نفقه پرداخت نمیشود. اگر عقد به شکل موقت باشد، زن نمیتواند نفقهای طلب کند، مگر اینکه زوجین بر روی نفقه با هم توافق کرده باشند.
قوانین حقوقی نفقه در صورت فوت همسر
همانطور که واضح است با فوت مرد، به طور کلی عقد میان زوجین منحل میشود. بنابراین قطع رابطه زناشویی به این معناست که تمکین عام و خاص نقض شده و زن نمیتواند درخواست دریافت نفقه بدهد از همسر متوفی خود را بدهد. از طرفی مخارج زندگی او عندالمطالبه بوده و از اموال نزدیکان او یعنی تمکن فرزندان و ابوین او (پدر و مادر، خواهر و بردار) تأمین میشود. در صورتی که زن حامله باشد، تا زمانی که نوزاد خود را به دنیا بیاورد، نفقه جنین باید از منابع نامبرده پرداخت شود.
اگر زنی طلب نفقه گذشته خود را در صورت فوت همسرش بدهد، از آنجایی که نفقه به محض جاری شدن عقد مرد را موظف به پرداخت میکند، در صورتی که نفقه زن از گذشته پرداخت نشده باشد و زن آن را بخواهد، این حق همانند دینی به گردن مرد است. به همین دلیل زن میتواند نفقهاش را از اموال همسرش بعد از فوت مطالبه کند و از وراث دریافت نماید. نفقه اولاد بعد از فوت پدر نیز به گردن اجداد پدری خواهد بود. اگر آنها قادر به پرداخت نفقه نباشند، بر عهده مادر خواهد بود و اگر مادر هم توان پرداخت نداشته باشد، به عهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری واجب النفقه میباشد.
دیگر نگران دریافت نفقه خود نباشید؛ چون ما در موسسه آتیه آفرینان عدالت جو در کنار شما هستیم.
مجازات جرم عدم پرداخت نفقه چیست؟
چنانچه فردی نفقه پرداخت نکند، بر اساس قانون مجازات اسلامی در صورتی که استطاعت مالی داشته باشد و از پرداخت امتناع کند و تفره برود، دادگاه او را به 3 تا 5 ماه حبس محکوم کرده و مرد در این صورت دو جرم را مرتکب شده است. یکی اینکه نفقه را پرداخت نکرده و دیگری اینکه ترک انفاق زوجه کرده است.
شکایت کیفری نفقه چگونه است؟
اگر زوجه بخواهد نفقه خود را طلب کند و همسر او از پرداخت امتناع کند، در شرایطی که استطاعت مالی برای پرداخت را دارد، او میتواند شکایت خود را در قالب دادخواستی به دادگاه ارائه بدهد. دادگاه در اسرع وقت این شکایت را بررسی میکند و شوهر را موظف به پرداخت میکند. اما در صورت امتناع مجدد مرد نسبت به واریز نفقه، دادگاه او را به زندان میاندازد تا نسبت به پرداخت اقدام کند. نکته مهم این است که زن هم قادر به مطالبه حق نفقه فعلی خود است و هم میتواند نفقه گذشته خود را نیز مطالبه کند.
مطابق با ماده ۶۴۲ قانون مدنی، در صورتی که مرد با وجود استطاعت مالی و تمکین زن، نفقه او و فرزندانش را نپردازد، به حبس ۳ تا حداکثر ۵ ماه زندان محکوم میگردد. چنانچه زنی شکایت کیفری خود علیه همسرش را به دادسرای محل زندگی خود که صلاحیت لازم برای رسیدگی را دارد ببرد، در صورتی که مبلغ مورد مطالبه او 20 میلیون تومان باشد، در شورای حل اختلاف شهرستان مربوطه به آن پرداخته میشود. ااما در صورتی که بالاتر از 20 میلیون تومان باشد در دادگاه خانواده شهرستان مربوطه به آن رسیدگی خواهد شد.
میزان نفقه چگونه محاسبه میشود؟
درست است که نفقه به معنای تأمین نیازهای متعارف زندگی است و نمیتوان میزان آن را به شکل دقیق مشخص کرد. اما محاسبه نفقه زن و مشخص کردن میزان آن به عهده دادگاه میباشد. به زبان سادهتر، میزان نفقه با توجه به وضعیت مالی مرد، عرف، شان خانوادگی زن، آداب و رسوم و عادت مردم یک منطقه و نحوه زندگی زن پیش از ازدواج، مشخص میشود. کارشناس رسمی دادگستری، وظیفه تعیین میزان نفقه را دارد و در صورت اعتراض به نظر کارشناس معین شده، زوجین میتوانند تا 7 روز پس از تعیین مقدار اعتراض خود را اعلام کنند و دلایل خود را مطرح نمایند.
محاسبه نفقه فرزند یا فرزندان چگونه است؟
مردی که دارای فرزند است، مکلف به پرداخت نفقه برای او است و باید نیازهای متعارف او را پاسخگو باشد. به طور کلی قانون پدر را مسئول و موظف به انجام حقوق و تکالیفی میداند. فرزندان آسیبپذیر هستند و به حمایت والدین خود نیاز شدید دارند. بر همین اساس قانون حکم میکند که پدر حتی اگر حضانت فرزندی را بر عهده مادرش یا شخص دیگری غیر ازوالدین گذاشته، باز هم پدر او محسوب شده و باید نفقه فرزند خود را پرداخت نماید.
حتی در صورتی که پدر توان مالی کافی برای پرداخت نفقه را نداشته باشد و یا فوت کرده باشد، این وظیفه بر عهده پدربزرگ و یا در مراحل بعد بر عهده اجداد پدری گذاشته شده است. باز هم قانون فراتر رفته و اعلام میدارد که در صورت عدم توانایی مالی یا در قید حیات نبودن آنها نیز، مادر موظف به تأمین نفقه فرزند یا فرزندان میباشد. خوب است بدانید که دختران تا قبل از ازدواج و یا اینکه مشغول به کار شوند و پسران تا رسیدن به هجده سالگی شامل حق نفقه میباشند.
اجرت المثل زن چیست و نحوه محاسبه آن چگونه است؟
بر اساس قانون، چنانچه زنی در خانه و در حین زندگی زناشویی خود، کارهایی را انجام دهد که موظف به انجام آنها نبوده باشد، مطابق با نظر و صلاح دید دادگاه خانواده، قادر به دریافت «اجرتالمثل» خواهد بود.
نحوه محاسبه اجرتالمثل سالانه بوده و به عبارت دیگر، مقدار آن به شکل دقیق، رقم مشخصی ندارد. مثلاً ممکن است در مواردی، کار انجام شده شرایط معلوم و مشخصی را داشته باشد و یا بالعکس نداشته باشد. بنابراین تعیین اجرتالمثل با توجه به عرف مشخص میشود.
در قبال هر سال زندگی مشترک، مبلغی به عنوان اجرتالمثل آن سال تعیین میگردد و سپس مبلغ کل آن با فرمول مشخصی محاسبه شده و در تعداد کل سالهای زندگی مشترک ضرب میشود.
چرا داشتن وکیل برای دریافت نفقه خوب است؟
از آنجایی که طرح دعوای نفقه با پیچیدگیها و دشواریهایی روبروست، بهتر است از وکیل یا مشاوره حقوقی خانواده کمک بگیرید. این افراد با اطلاعات دقیقی که از احکام قانون دارند، میتوانند شما را از صفر تا صد کار راهنمایی کنند. در زیر به بررسی مزایای داشتن وکیل حقوقی برای دریافت نفقه میپردازیم:
- در صورت امکان، وکیل میتواند حکم جلب مرد را بگیرد
- با اثبات عدم پرداخت نفقه، وکیل میتواند طلاق زن را بگیرد
- به دلیل حضور وکیل، زن مجبور به حضور در دادگاه و مراحل پیگیری نخواهد بود
- با کمک وکیل، روند دریافت نفقه سرعت میگیرد و آسانتر خواهد بود.
چگونه زن میتواند تقاضای دریافت نفقه بدهد؟
زن با وکالت یک وکیل حاذق و حرفهای میتواند به دو روش حقوقی و کیفری درخواست مطالبه نفقه خود را بدهد.
از طریق طرح دعوی حقوقی در مراجع قضایی
زن میتواند با تنظیم دادخواستی مبنی بر عدم پرداخت نفقه از سوی همسرش، نسبت به مطالبه آن اقدام کند. او باید به دقت ذکر کند که از چه تاریخی همسرش نفقه پرداخت نکرده و با پیگری از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا شورای حل اختلاف روال کار را در پیش بگیرد. پس از ثبت دادخواست و شکایت برای دریافت نفقه، جلسهای برگزار میشود که در آن زوجین و کارشناس رسمی دادگستری حضور دارند. در این جلسه بعد از ارائه نظر کارشناس مرجع قضایی طبق نظر کارشناس رأی صادر میشود و محکومیت یا عدم محکومیت مرد مشخص میشود.
طرح دعوی کیفری نفقه
ندادن نفقه یا همان ترک انفاق در قبال افرادی که واجب النفقه هستند از جمله زوجه، فرزندان و… میتواند از طریق طرح دعوی کیفری نفقه نیز پیگیری شود. به موجب قانون مجازات ترک انفاق جرم است و برای آن مجازات زندان در نظر گرفته شده است. زن میتواند به دادسرای محل زندگی خود مراجعه کند و با تنظیم یک شکواییه و ارجاع آن به دایره دادسرا، پس از انجام تحقیقات لازم، حکم مجازات همسر خود را دریافت نماید.