قانون اساسی چیست و به چه موضوعاتی پرداخته است؟
قوانین و مقررات کشور دارای سلسله مراتب خاصی میباشد که در رأس آنها قانون اساسی وجود دارد. قانون اساسی دارای موضوعات مختلفی میباشد و باعث میشود که شیوه حکومت، مملکت داری، آزادیهای مشروع افراد و اداره امور کشور با نظم ویژهای انجام شود. در این مقاله از موسسه حقوقی آتیه آفرینان عدالت جو، میخواهیم شما را با قانون اساسی و موضوعات مربوط به آن آشنا کنیم تا اطلاعات کاملی در این رابطه داشته باشید.
فهرست محتوا
قانون اساسی چیست؟
همه کشورهای جهان، بر مبنای قانون اساسی مخصوص به خودشان اداره میشوند که این قانون در هر کشوری به تصویب میرسد و شامل موضوعات مختلفی از جمله حاکمیت، رابطه حکومت با شهروندان، شیوه اعمال حکومت و حقوق و تکالیف مربوط به قوای سه گانه میباشد. قانون اساسی دارای بحثهای مهم حکومتی است و به عنوان یک راهنمای کلی برای اداره هر جامعهای در نظر گرفته میشود.
همچنین برای نظم دهی و کشورداری مؤثر، بسیار مورد نیاز است. ممکن است هر چند سال یکبار، قوانینی به صورت متمم به قانون اساسی اضافه شود. قانون اساسی در دوره قاجاریه به تصویب رسید و بعد از آن در سال ۱۳۵۸ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به تصویب مردم درآمد. همچنین قانون اساسی اصلاح شده در سال ۱۳۶۸ به رسمیت شناخته شد.
برای دریافت مشاوره حقوقی رایگان از وکلای موسسه آتیه آفرینان عدالت جو، از طریق لینک زیر اقدام فرمایید.
موضوعات قانون اساسی کدامند؟
اگر بخواهید در رابطه با موضوعات گوناگون قانون اساسی بدانید، باید بگوییم که در آن بحثها و قوانین و مقررات به کلی شرح داده شدهاند و حکومت، شیوه اداره حکومت و قوای حکومتی از جمله قوه مجریه، مقننه و قضاییه وظایفشان تعیین شده است. وقتی که وظایف قوای سه گانه حکومتی تعیین شود، آنها میتوانند با استناد به قانون اساسی، وظایف و مسئولیتهای خود را در قبال مردم و جامعه انجام دهند و حقوق مردم نظیر آزادیهای مشروع آنها و سایر مطالباتشان را برآورده سازند.
البته قانون اساسی ممکن است مورد بازنگری نیز قرار گیرد که این بازنگری کمی پیچیده بوده و باید با صلاح دید رهبر، تغییرات اعمال شود. در فصل سوم قانون اساسی میتوانید در رابطه با حقوق ملت و افراد جامعه اطلاعاتی که کسب نمایید. همچنین در رابطه با آزادی مطبوعات، راهپیماییها، آزادی شغل، تشکیل جمعیتها و سایر مسائل مربوط به مردم که حقوق آنها را تشکیل میدهد، آشنا شوید.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به چه صورت است؟
بعد از اینکه انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۸ به پیروزی رسید، نخستین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ایجاد شد. این قانون همه موضوعات مرتبط با حقوق ملت، حکومت داری و غیره را شامل میشد که مورد استقبال و رأی اکثریت مردم قرار گرفت. در آن سال جمعیت بسیاری به آن رأی آری دادند و بعد از آن قانون اساسی در سال ۱۳۶۸ مورد اصلاحات و بازنگریهایی قرار گرفت و کاملتر شد.
در همه پرسی سال ۱۳۵۸ قانون اساسی تصویب شد و 10 سال بعد، قرار بر این شد که مورد بازنگری قرار گرفته و به این ترتیب قانون اساسی شامل ۱۷۷ اصل شد که برای تنظیم و تعیین وظایف و اختیارات حکومتی در قبال شهروندان و حقوق آنها به وجود آمد. قانون اساسی را میتوان مادر تمامی قوانین کشور دانست، چرا که تمامی بندها و اصول آن به بررسی اعمال قانون در رابطه با موارد گوناگون میپردازد. همچنین نحوه تشکیل قوای حاکمیت، حقوق آحاد ملت و سایر موارد را تحت پوشش قرار میدهد.
همچنین شما میتوانید در قانون اساسی موضوعاتی را نظیر طرز تشکیل قوای سه گانه مورد ارزیابی قرار دهید. به طور کلی از قرن هجدهم میلادی، اغلب کشورهای جهان برای خود قانون اساسی را تنظیم نمودهاند تا حاکمیت بتواند با استفاده از این قانون اساسی، کشور را اداره کند.
قانون اساسی دارای چه اصول و فصلهایی است؟
در جامعه قوانین بسیاری وجود دارد. به عنوان مثال قانون مدنی، قانون مجازات اسلامی و … وجود دارند. اما قانون اساسی متفاوت از همه اینها است و اهمیت ویژهای دارد. همچنین باید بدانید که قانون اساسی غیر قابل تجدیدنظر و غیر قابل اصلاح است. بنابراین متن آن غیر قابل تغییر بوده و این قانون دارای ۱۷۷ اصل و ۱۴ فصل گوناگون است که در ادامه به بررسی هر یک از آنها میپردازیم. سرفصلهای قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به شرح زیر میباشند:
- فصل اول قانون اساسی شامل اصول کلی است.
- فصل دوم قانون اساسی شامل موضوعات مربوط به زبان، خط، تاریخ و پرچم رسمی کشور است.
- فصل سوم قانون اساسی شامل حقوق ملت است.
- فصل چهارم قانون اساسی شامل موضوعات مربوط به اقتصاد و امور مالی است.
- فصل پنجم قانون اساسی شامل موضوعات مربوط به حق حاکمیت ملت و قوای ناشی از آن است.
- فصل ششم قانون اساسی شامل موضوعات مربوط به قوه مقننه است.
- فصل هفتم قانون اساسی به شوراها اختصاص دارد.
- فصل هشتم قانون اساسی به مباحث مربوط به رهبری پرداخته است.
- فصل نهم قانون اساسی، قوه مجریه و مسائل مربوط به آن را بررسی نموده است.
- فصل دهم قانون اساسی مربوط به سیاست خارجی کشور است.
- فصل یازدهم قانون اساسی به قوه قضاییه اختصاص یافته است.
- فصل دوازدهم قانون اساسی مربوط به صدا و سیما و چگونگی اداره آن است.
- فصل سیزدهم قانون اساسی شورایی تحت عنوان شورای عالی امنیت ملی را پیش بینی نموده است.
- فصل چهاردهم قانون اساسی نیز نحوه بازنگری در قانون اساسی را تعیین نموده است.
اصول مربوط به حقوق ملت در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
بر اساس فصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، حقوق ملت عبارت است از:
اصل نوزدهم: مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ، نژاد، زبان و مانند اینها سبب امتیاز نخواهد بود.
اصل بیستم: همه افراد ملت اعم از زن و مرد یکسان در حمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلام برخوردارند.
اصل بیست و یکم: دولت موظف است حقوق زن را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید.
اصل بیست و دوم: حیثیت، جان، مال، حقوق، مسکن و شغل اشخاص از تعرض مصون است مگر در مواردی که قانون تجویز کند.
اصل بیست و سوم: تفتیش عقاید ممنوع است و هیچکس را نمیتوان به صرف داشتن عقیدهای مورد تعرض و مؤاخذه قرار داد.
اصل بیست و چهارم: نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند مگر آنکه مخل به مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشد. تفصیل آن را قانون معین میکند.
اصل بیست و پنجم: بازرسی و نرساندن نامهها، ضبط و فاش کردن مکالمات تلفنی، افشای مخابرات تلگرافی و تلکس، سانسور، عدم مخابره و نرساندن آنها، استراق سمع و هر گونه تجسس ممنوع است مگر به حکم قانون .
اصل بیست و ششم: احزاب، جمعیتها، انجمنهای سیاسی و صنفی و انجمنهای اسلامی یا اقلیتهای دینی شناخته شده آزادند، مشروط به این که اصول استقلال، آزادی ، وحدت ملی ، موازین اسلامی و اساس جمهوری اسلامی را نقض نکنند. هیچ کس را نمیتوان از شرکت در آنها منع کرد یا به شرکت در یکی از آنها مجبور ساخت .
اصل بیست و هفتم: تشکیل اجتماعات و راه پیمایی ها، بدون حمل سلاح، به شرط آن که مخل به مبانی اسلام نباشد آزاد است .
اصل بیست و هشتم: هر کس حق دارد شغلی را که بدان مایل است و مخالف اسلام و مصالح عمومی و حقوق دیگران نیست برگزیند. دولت موظف است با رعایت نیاز جامعه به مشاغل گوناگون، برای همه افراد امکان اشتغال به کار و شرایط مساوی را برای احراز مشاغل ایجاد نماید.
اصل بیست و نهم: برخورداری از تأمین اجتماعی از نظر بازنشستگی ، بیکاری ، پیری ، ازکارافتادگی ، بی سرپرستی ، در راه ماندگی ، حوادث و سوانح ، نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبتهای پزشکی به صورت بیمه و غیره، حقی است همگانی . دولت موظف است طبق قوانین از محل درآمدهای عمومی و
درآمدهای حاصل از مشارکت مردم ، خدمات و حمایتهای مالی فوق را برای یک یک افراد کشور تأمین کند.
اصل سی ام: دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سر حد خودکفایی کشور به طور رایگان گسترش دهد.
اصل سی و یکم: داشتن مسکن متناسب با نیاز، حق هر فرد و خانواده ایرانی است . دولت موظف است با رعایت اولویت برای آنها که نیازمندترند به خصوص روستانشینان و کارگران زمینه اجرای این اصل را فراهم کند.
اصل سی و دوم: هیچ کس را نمیتوان دستگیر کرد مگر به حکم و ترتیبی که قانون معین میکند. در صورت بازداشت ، موضوع اتهام باید با ذکر دلایل بلافاصله کتباً به متهم ابلاغ و تفهیم شود و حداکثر ظرف مدت بیست و چهار ساعت پرونده مقدماتی به مراجع صالحه قضایی ارسال و مقدمات محاکمه ، در اسرع وقت فراهم گردد. متخلف از این اصل طبق قانون مجازات میشود.
اصل سی و سوم: هیچ کس را نمیتوان از محل اقامت خود تبعید کرد یا از اقامت در محل مورد علاقهاش ممنوع یا به اقامت در محلی مجبور ساخت، مگر در مواردی که قانون مقرر میدارد.
اصل سی و چهارم: دادخواهی حق مسلم هر فرد است و هر کس میتواند به منظور دادخواهی به دادگاههای صالح رجوع نماید. همه افراد ملت حق دارند این گونه دادگاهها را در دسترس داشته باشند و هیچکس را نمیتوان از دادگاهی که به موجب قانون حق مراجعه به آن را دارد منع کرد.
اصل سی و پنجم: در همه دادگاهها طرفین دعوی حق دارند برای خود وکیل انتخاب نمایند و اگر توانایی انتخاب وکیل را نداشته باشند باید برای آنها امکانات تعیین وکیل فراهم گردد.
اصل سی و ششم: حکم به مجازات و اجرا آن باید تنها از طریق دادگاه صالح و به موجب قانون باشد.
اصل سی و هفتم: اصل ، برائت است و هیچکس از نظر قانون مجرم شناخته نمیشود، مگر این که جرم او در دادگاه صالح ثابت گردد. برای آشنایی بیشتر با اصل سی و هفتم قانون اساسی کلیک کنید.
اصل سی و هشتم: هر گونه شکنجه برای گرفتن اقرار و یا کسب اطلاع ممنوع است. اجبار شخص به شهادت، اقرار یا سوگند، مجاز نیست و چنین شهادت و اقرار و سوگندی فاقد ارزش و اعتبار است . متخلف از این اصل طبق قانون مجازات میشود.
اصل سی و نهم: هتک حرمت و حیثیت کسی که به حکم قانون دستگیر، بازداشت ، زندانی یا تبعید شده ، به هر صورت که باشد ممنوع و موجب مجازات است .
اصل چهلم: هیچکس نمیتواند اعمال حق خویش را وسیله اضرار به غیر یا تجاوز به منافع عمومی قرار دهد.
اصل چهل و یکم: تابعیت کشور ایران حق مسلم هر فرد ایرانی است و دولت نمیتواند از هیچ ایرانی سلب تابعیت کند، مگر به درخواست خود او یا در صورتی که به تابعیت کشور دیگری درآید.
اصل چهل و دوم: اتباع خارجه میتوانند در حدود قوانین به تابعیت ایران در آیند و سلب تابعیت این گونه اشخاص در صورتی ممکن است که دولت دیگری تابعیت آنها را بپذیرد یا خود آنها درخواست کنند. در مواردی که ابهامی در قانون وجود دارد، تفسیر آن ضروری است. به طور کلی، تفسیر قانون به عهده همان مرجعی است که آن را تصویب کرده است. به عنوان مثال، تفسیر قانون عادی به عهده مجلس شورای اسلامی است. اما در این سؤال قصد داریم به بررسی این سوال بپردازیم که تفسیر قانون اساسی بر عهده کدام نهاد است. به همین مناسبت، در این مقاله به بررسی قانون اساسی، تفسیر قانون و تفسیر قانون اساسی خواهیم پرداخت.
بازنگری در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران همانطور که گفتیم در سال 1368 مورد بازنگری قرار گرفت. رهبر انقلاب اسلامی میتواند فرمان تجدیدنظر یا بازنگری در قانون اساسی را صادر کند. بر اساس اصل 177 قانون اساسی، بازنگری در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در موارد ضروری زیر انجام میگیرد و مقام رهبری پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام طی حکمی خطاب به رئیس جمهور موارد اصلاح قانون اساسی را به شورای بازنگری قانون اساسی که متشکل از گروههای زیر است، پیشنهاد میکند.
- اعضای شورای نگهبان
- روسای قوای سهگانه
- اعضای ثابت مجمع تشخیص مصلحت نظام
- پنج نفر از اعضای مجلس خبرگان رهبری
- ده نفر به انتخاب مقام رهبری
- سه نفر از هیئت وزیران
- سه نفر از قوه قضاییه
- ده نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی
- سه نفر از دانشگاهیان