اعسار چیست دلایل ناتوانی مالی در دادرسی
اعسار (یا همان عدم توانایی مالی) به معنای عدم تمکن مالی عدم ملائت و عدم ایسار است.
شخصی که اموال دارد دارای حالت ایسار و ملی است .
شخصی که اموال ندارد دارای حالت اعسار است و معسر شناخته خواهد شد.
در نظام حقوقی کشور ایران، از اظهار اعسار، با عنوان دعوای اعسار یاد شده است. پس، انتظار منطقی آن است که این دعوا از اصول دادرسی و قواعد حقوقی پیروی نماید.
در واقع نیز چنین است و عدم رعایت اصول و قواعد بنیادین، نقض رای را در پی دارد. با وجود این، با مداقه در قوانین و مقررات موجود، بر خلاف انتظار معلوم می شود که در رسیدگی به دعوای اعسار و نتیجتاً حکم اعسار، بسیاری از اصول دادرسی و قواعد عام حقوقی رعایت نمی شود.
قانونگذار در دعوای اعسار از اصولی چون عدم تمکن اشخاص، مالی بودن دعاوی، ملازمه اذن به شییء با اذن به لوازم آن، اعتبار امر قضاوت شده، صلاحیت دادگاه محل اقامت خوانده و نیز قواعدی مانند ضمان عاقله، نسبی بودن اثر احکام، تبعیت متوقف از نظام ورشکستگی صرفنظر نموده است.
اعسار به معني رنج، سختي و نداشتن است و در اصطلاح حقوق، زماني كه يك فرد به نوعي تمكن مالي ندارد يا داراي اموال و سرمايه اي است لیکن در وضعيتي قرار دارد كه امكان دسترسي به آن ها را ندارد، اين فرد دچار اعسار شده و قادر به پرداخت بدهي هايش نيست.
طبق ماده يك قانون اعسار معسر كسي است كه به واسطه نداشتن دارايي يا دسترسي نداشتن به مالش توانايي پرداخت هزينه محاكمه (هزينه دادرسي) يا ديون خود را ندارد.
با توجه به اين قانون ممكن است اين فرد براي احقاق حقش قادر به پرداخت هزينه دادرسي نباشد و حتي نتواند وكيلي براي انجام كارهايش انتخاب كند كه مي تواند با مراجعه به مراجع قضايي، تقاضاي وكيل معاضدتي كند.
به لحاظ تاریخچه نخستين قانون مربوط به اعسار در ايران در سال 1313 تصويب شد كه براساس شرايط زماني اين قانون دچار اصلاحاتي شده است؛ در اين ميان مي توان به ماده 652 قانون مدني اشاره نمود كه در آن آمده است: «در زمان مطالبه (طلب) حاكم مطابق اوضاع و احوال شخص بدهكار مهلت يا اقساطي قرار مي دهد». اين آخرين قانون، ملاك عمل در خصوص اين افراد است.
در این مقاله می خوانیم
ماده ۶۵۲ قانون مدنی مقرر داشته است : در موقع مطالبه حاکم مطابق اوضاع و احوال برای مقترض مهلت یا اقساطی قرار میدهد.
ماده 2 قانون «نحوه اجراي محكوميت هاي مالي مصوب 77» مي گويد: هر كس محكوم به پرداخت مالي به ديگري شود چه به صورت استرداد عين يا قيمت يا مثل آن يا ضرر و زيان ناشي از جرم و يا ديه و آن را پرداخت نكند، دادگاه او را الزام به پرداخت مي كند.
هم چنين در ماده 3 اين قانون آمده است كه هر گاه محكوم عليه، مدعي اعسار ضمن اجراي محكوميت حبس شود به ادعاي وي خارج از نوبت رسيدگي و در صورت اثبات اعسار از حبس آزاد خواهد شد و چنان چه قادر به پرداخت آن به طور اقساط هم شود، دادگاه متناسب با وضعيت مالي او حكم به تقسيط محكوم به، را صادر مي كند.
در حال حاضر براساس سياست هاي قضايي، افراد مي توانند قبل از اجراي محكوميت حبس، تقاضاي اعسار را مطرح كنند كه آن هم مورد پذيرش و رسيدگي قرار مي گيرد.
فهرست محتوا
- چند نوع اعسار وجود دارد؟
- شرایط اعسار از هزینه دادرسی چیست؟
- ماده ۱۴ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی مقرر داشته است:
- چگونه دعوای اعسار از هزینه دادرسی را مطرح نماییم؟
- نتایج و آثار اعسار از هزینه دادرسی چیست؟
- تاثیر اعسار اثبات شده بر سایر دعاوی چیست؟
- دادخواست اعسار از چه اشخاصی پذیرفته است؟
- اعسار مطلق و نسبي چیست؟
- به دعوي اعسار چگونه رسیدگی می شود؟
- نحوه اعتراض به حكم اعسار از محكوم به
- قوانین جزايي اعسار چیست؟
- مستثنیات دین چیست ؟
- مزیت طرح دادخواست اعسار از محکوم‌به قبل از صدور حکم چیست؟
چند نوع اعسار وجود دارد؟
۱-اعسار از پرداخت هزینه دادرسی: به این معنا است که شخص دادخواست دهنده ادعا دارند که از پرداخت هزینه دادرسی دعوایی که طرح کرده است عاجز است این دادخواست ممکن است دادخواست بدوی واخواهی تجدیدنظر یا غیره باشد.
۲-اعسار از پرداخت محکوم به : به این معنا است که شخصی که به پرداخت وجه یا مالی محکوم شده است ادعا داشته باشد که از پرداخت آن وجه یا مال عاجز است و تقاضای مهلت یا تقسیط کند.
شرایط اعسار از هزینه دادرسی چیست؟
۱- اثبات اعسار نیازمند طرح دعوا است این دعوا دعوای غیر مالی است دعوای اعسار از هزینه دادرسی طبق رای وحدت رویه شماره ۶۶۲ سال ۱۳۸۲ که بیان داشته با توجه به غیر مالی بودن دعوای اعسار این دعوا غیرمالی محسوب و دعوای اعسار از محکوم به نیز طبق ماده ۱۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی غیر مالی شناخته شده است.
ماده ۱۴ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی مقرر داشته است:
دعوای اعسار غیرمالی است و در مرحله بدوی و تجدید نظر خارج از نوبت رسیدگی می‌شود.
۲- اعسار ویژه خود شخص است. یعنی اعصار به ورثه متوفی تسری پیدا نمی‌کند و اگر وارث نیز مدعی اعسار باشد باید ادعای خود را مطابق ماده ۵۱۰ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی اثبات نماید.
ماده ۵۱۰ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر داشته است :
اگر معسر فوت شود، ورثه نمی توانند از حکم اعسار هزینه دادرسی مورث استفاده نمایند، لکن فوت مورث در هریک از دادرسی‌های نخستین و تجدید نظر و فرجام مانع جریان دادرسی در آن مرحله نیست و هزینه دادرسی از ورثه مطالبه می شود، مگر انکه ورثه نیز اعسار خود را ثابت نمایند.
۳- اعسار نهادی موقتی است بنابراین اگر مدعی اعسار حکمی به نفعش صادر شود و از آن حکم مالی به دست آورد هزینه دادرسی از او دریافت می شود شیوه دریافت هزینه دادرسی بدین نحو است که مامور اجرا یا همان دادورز قبل از پرداخت مالی که باید به خواهان دعوا داده شود هزینه دادرسی را از آن کسر می کند یا اگر مورد محکومیت وجه نقد نباشد هزینه دادرسی بدون نیاز به رسیدگی قضایی و صدور اجراییه از اموال کسی که حکم به نفع او صادر شده است من جمله اموال مورد حکم مطابق ماده ۵۱۱ از قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی وصول می‌شود.
ماده ۵۱۱ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر نموده است:
هرگاه مدعی اعسار در دعوای اصلی محکوم له واقع شود و از اعسار خارج گردد، هزینه دادرسی از او دریافت خواهد شد.
۴- اعسار ممکن است کلی یا جزیی باشد یعنی ممکن است شخص فعلاً نسبت به پرداخت کل هزینه دادرسی یا محکومه به معاف شود . یا آنکه نسبت به پرداخت بخشی از آن معاف شود بند ۱ ماده ۵۱۳ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی این موضوع را مشخص کرده است.
ماده ۵۱۳ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر کرده است:
پس ازاثبات اعسار، معسر می تواند از مزایای زیر استفاده نماید :
۱- معافیت موقت از تادیه تمام یا قسمتی از هزینه دادرسی در مورد دعوایی که برای معافیت ازهزینه آن ادعای اعسار شده است.
۲- حق داشتن وکیل معاضدتی و معافیت موقت از پرداخت حق الوکاله.
۵- ملاک اعسار عدم کفایت دارایی برای پرداخت مبالغ مذکور است یا عدم دسترسی به انوال هم می‌تواند مصداق بارز اعسار باشد.
بدیهی است که در بررسی عدم کفایت دارایی و مستثنیات دین لحاظ نمی گردد زیرا قرار نیست که شخص مبلغ هزینه دادرسی یا محکوم به را از محل اموال ضروری زندگی که همان مستثنیات دین است بپردازد و ماده ۵۰۴ از قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی این مقرره را مشخص نموده است.
ماده ۵۰۴ قانون آیین دادرسی مدنی بیان داشته :
معسر از هزینه دادرسی کسی است که به واسطه عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به مال خود به طور موقت قادر به تادیه آن نیست.
۶- حکم اعسار یا عدم انحصار در زمان های آتی و آینده از اعتبار امر رسیدگی شده برخوردار نیست چراکه شرایط مالی اشخاص از جهت اعسار یا تمکن مالی امری است که در هر زمان ممکن است دچار تغییر شود بنابراین اگر سابقاً ادعای اعسار شخصی رد شده باشد هیچ منعی برای ادعای مجدد اعسار در سایر دعاوی وجود ندارد.
چگونه دعوای اعسار از هزینه دادرسی را مطرح نماییم؟
۱- دعوای اعسار از هزینه دادرسی می تواند به موجب دادخواست جداگانه یا همراه با دادخواست اصل دعوا تر شود و ماده ۵۰۵ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی این مقرره را مشخص کرده است.
ماده ۵۰۵ قانون آیین دادرسی مدنی
ادعای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی ضمن درخواست نخستین یا تجدیدنظر یا فرجام مطرح خواهد شد. طرح این ادعا به موجب دادخواست جداگانه نیز ممکن است. اظهار نظر در مورد اعسار از هزینه تجدید نظرخواهی و یا فرجام خواهی با دادگاهی می باشد که رای مورد درخواست تجدید نظر و یا فرجام را صادر نموده است.
تبصره (الحاقی ۱۳۹۴/۱۲/۱۸) – افراد تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) و مددجویان مستمری بگیر سازمان بهزیستی کشور با ارائه کارت مددجویان و تاییدیه رسمی مراجع مزبور از پرداخت هزینه دادرسی معاف می‌باشند.
۲- با توجه به غیر مالی بودن دعوای اعسار برای طرح دعوای اعسار باید هزینه دادرسی دعاوی غیر مالی پرداخت شود البته برخی از حقوقدانان معتقدند که دعوای اعسار چه هزینه دادرسی چه اعسار از محکوم به از پرداخت هزینه دادرسی معاف است البته رویه قضایی و آنچه در دادگاه ها اتفاق می افتد بر خلاف این نظر است به عبارت دیگر در رویه قضایی و عرف دادگاه ها مدعی اعسار باید برای دعوای اعسار هزینه دادرسی بپردازد.
۳- مطابق ماده ۳۳۱ از قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی آرای صادره در خصوص اعسار با توجه به غیر مالی بودن قابل تجدیدنظر است.
ماده ۳۳۱ قانون آیین دادرسی مدنی
احکام زیر قابل درخواست تجدیدنظر می باشد :
الف- دردعاوی مالی که خواسته یا ارزش آن ازسه میلیون (۳/۰۰۰/۰۰۰) ریال متجاوز باشد.
ب- کلیه احکام صادره در دعاوی غیرمالی.
ج- حکم راجع به متفرعات دعوا در صورتی که حکم راجع به اصل دعوا قابل تجدیدنظر باشد.
تبصره – احکام مستند به اقرار در دادگاه یا مستند به رای یک یا چند نفر کارشناس که طرفین کتبا رای آنان را قاطع دعوا قرار داده باشند قابل درخواست تجدیدنظر نیست مگر در خصوص صلاحیت دادگاه یا قاضی صادر کننده رای.
۴- مطابق مواد ۳۶۷ و ۳۶۸ از قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی آراء صادره در خصوص اعسار قابل فرجام خواهی نیست.
ماده ۳۶۷ قانون آیین دادرسی مدنی
آرای دادگاههای بدوی که به علت عدم درخواست تجدیدنظر قطعیت یافته قابل فرجام خواهی نیست مگر در موارد زیر :
الف- احکام :
۱- احکامی که خواسته آن بیش از مبلغ بیست میلیون ریال باشد.
۲- احکام راجع به اصل نکاح و فسخ آن، طلاق، نسب، حجر، وقف، ثلث، حبس وتولیت.
ب- قرارهای زیر مشروط به اینکه اصل حکم راجع به انها قابل رسیدگی فرجامی باشد.
۱- قرار ابطال یا رد دادخواست که از دادگاه صادر شده باشد.
۲- قرار سقوط دعوا یا عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا.
ماده ۳۶۸ قانون آیین دادرسی مدنی
آرای دادگاههای تجدیدنظر استان قابل فرجام خواهی نیست مگر در موارد زیر :
الف- احکام :
احکام راجع به اصل نکاح و فسخ آن، طلاق، نسب، حجر و وقف.
ب- قرارهای زیر مشروط به اینکه اصل حکم راجع به انها قابل رسیدگی فرجامی باشد.
۱- قرار ابطال یا رد دادخواست که از دادگاه تجدیدنظر صادر شده باشد.
۲- قرار سقوط دعوا یا عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا.
۵- دعوای اعسار از محکوم به هم در مرحله بدوی و هم تجدید نظر خارج از نوبت رسیدگی می‌شود اما اعسار از هزینه دادرسی چنین الزامی در قانون برایش وجود ندارد
۶- آراء صادره در خصوص اعسار از هزینه دادرسی به تعبیر قانون همیشه حضوری است و در نتیجه قابل واخواهی نیست که ماده ۵۰۷ از قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی این مقرره را مشخص کرده است البته درباره اعسار از محکوم به چنین نیست و ممکن است حکم غیابی هم داشته باشیم.
ماده ۵۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی
مدیر دفتر ظرف دو روز از تاریخ وصول دادخواست اعسار، پرونده را به نظر قاضی دادگاه می رساند تا چنانچه حضور شهود را در جلسه دادرسی لازم بداند به مدعی اعسار اخطار شود که در روز مقرر شهود خود را حاضر نماید.
مدیر دفتر نسخه دیگر دادخواست را برای طرف دعوای اصلی ارسال و در ضمن روز جلسه دادرسی را تعیین و ابلاغ می نماید. به هر حال حکم صادره در خصوص اعسار حضوری محسوب است.
۷- خوانده این دعوا نیز همان شخصی است که دعوای اصلی اعم از بدوی واخواهی تجدید نظر علیه او مطرح شده است.
۸- دلایل اعسار محدود به شهادت شهود نیست و می‌توان از سایر ادله مانند فیش حقوقی و قبوض تعدیه مخارج و دیون نیز بهره گرفت اما اگر مدعی اعسار بخواهد اعسار خود را با شهادت شهود اثبات کند برای اثبات اعسار از هزینه دادرسی مطابق ماده ۵۰۶ از قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی دو شاهد نیاز دارد.
ماده ۵۰۶ قانون آیین دادرسی مدنی معین نموده :
در صورتی که دلیل اعسار شهادت شهود باشد، باید شهادت کتبی حداقل دونفر از اشخاصی که از وضعیت مالی و زندگانی او مطلع می باشند به دادخواست ضمیمه شود. در شهادتنامه، مشخصات و شغل و وسیله امرار معاش مدعی اعسار و عدم تمکن مالی او برای تادیه هزینه دادرسی با تعیین مبلغ آن باید تصریح شده و شهود منشا اطلاعات و مشخصات کامل و اقامتگاه خود را به طور روشن ذکر نمایند.
۹- اگر دلیل اثبات هر دو نوع اعسار شهادت شهود باشد بر خلاف سایر دعاوی ضمیمه کردن استشهادیه الزامی است استشهادیه باید حاوی مفاد خاصی باشد و شرایط خاص شکلی در آن رعایت شده باشد که این مهم در ماده ۵۰۶ بدان اشاره گردید و همچنین ماده ۸ از قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی موید این مطلب است.
ماده ۸ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی بیان داشته است :
مدعی اعسار باید صورت کلیه اموال خود شامل تعداد یا مقدار و قیمت کلیه اموال منقول و غیرمنقول، به طور مشروح، مشتمل بر میزان وجوه نقدی که وی به هر عنوان نزد بانکها و یا موسسات مالی و اعتباری ایرانی و خارجی دارد، به همراه مشخصات دقیق حسابهای مذکور و نیز کلیه اموالی که او به هر نحو نزد اشخاص ثالث دارد و کلیه مطالبات او از اشخاص ثالث و نیز فهرست نقل و انتقالات و هر نوع تغییر دیگر در اموال مذکور از زمان یک‌سال قبل از طرح دعوای اعسار به بعد را ضمیمه دادخواست اعسار خود کند. در مواردی که بار اثبات اعسار برعهده مدیون است و نیز در مواردی که سابقه ملائت او اثبات شده باشد هرگاه مدیون بخواهد ادعای خود را با شهادت شهود ثابت کند باید شهادتنامه کتبی حداقل دو شاهد را به مدتی که بتوانند نسبت به وضعیت معیشت فرد اطلاع کافی داشته باشند به دادخواست اعسار خود ضمیمه نماید. شهادتنامه مذکور باید علاوه بر هویت و اقامتگاه شاهد، متضمن منشا اطلاعات و موارد مندرج در ماده (۹) این قانون باشد.
۱۰- اعسار از هزینه دادرسی از اشخاص تاجر پذیرفته نیست مگر از کسبه جز همچنین از اشخاص حقوقی به شرکتهای تجاری و چه سایر اشخاص حقوقی ادعای اعسار مطابق ماده ۵۱۲ از قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی پذیرفته نیست.
مطابق ماده ۵۱۲ قانون آیین دادرسی مدنی:
از تاجر، دادخواست اعسار پذیرفته نمی شود. تاجری که مدعی اعسار نسبت به هزینه دادرسی می باشد باید برابر مقررات قانون تجارت دادخواست ورشکستگی دهد. کسبه جزء مشمول این ماده نخواهند بود.
۱۱- نسبت به تاجر و اشخاص حقوقی ورشکسته ادعای ورشکستگی جاری است و ورشکستگی جایگزین اعسار است برای آن ها. البته کس به جز هم می‌توانند ادعای اعسار کنند هم می‌توانند درخواست صدور حکم ورشکستگی نمایند.
کسی که دعوای اعسار از پرداخت محکوم به طرح می‌کند، مثل همه کسانی که در محاکم طرح دعوا می‌کنند، باید مراحلی را پشت سر بگذارد. مدیر دفتر دادگاه، ظرف دو روز از تاریخ وصول دادخواست اعسار، باید پرونده را به نظر قاضی برساند. چنانچه قاضی شهادت شهود را در دادگاه ضروری بداند، به مدعی اعسار اخطار می‌کند که در روز مقرر آنان را حاضر کند. ممکن است دادگاه به همان شهادتنامه تفصیلی که ضمیمه دادخواست شده است اکتفا کند و ممکن است از مدعی اعسار بخواهد که شهود خود را حاضر کند.در این میان ذکر چند نکته ضروری است:
۱. معافیت از هزینه دادرسی برای هر دعوا باید جداگانه دریافت شود، مگر آنکه چند دعوا، به طور همزمان علیه یک نفر مطرح شده باشد که در این صورت، قبولی اعسار در یک دعوا در دعاوی دیگر نیز قابل استفاده است.
۲. رای دادگاه در خصوص قبول اعسار، حضوری محسوب می‌شود، یعنی اگر خوانده اعسار در دادگاه حاضر نشود و هیچ لایحه‌ای هم نفرستد و در نتیجه از جلسه رسیدگی اطلاع حاصل نکند، حکم باز هم حضوری است؛ حتی اگر اخطاریه هم در شکل ابلاغ قانونی باشد.
نتایج و آثار اعسار از هزینه دادرسی چیست؟
۱- مطابق ماده ۵۱۳ از قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی شخص معسر از پرداخت هزینه دادرسی معاف است.
ماده ۵۱۳ قانون آیین دادرسی مدنی
پس ازاثبات اعسار، معسر می تواند از مزایای زیر استفاده نماید :
۱- معافیت موقت از تادیه تمام یا قسمتی از هزینه دادرسی در مورد دعوایی که برای معافیت ازهزینه آن ادعای اعسار شده است.
۲- حق داشتن وکیل معاضدتی و معافیت موقت از پرداخت حق الوکاله.
۲- مطابق ماده فوق شخص موثر می تواند از وکیل معاضدتی برخوردار شود.
۳- مطابق ماده ۵۵ از قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی شخص موثر از پرداخت هزینه نشر آگهی برای ابلاغ اخطاریه به خوانده مجهول المکان معاف است و این هزینه را دولت می‌پردازد.
ماده ۵۵ قانون آیین دادرسی مدنی
در هر مورد که هزینه انتشار اگهی ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ اخطاریه دفتر تادیه نشود، دادخواست به وسیله دفتر رد خواهد شد. این قرار ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ قابل شکایت دردادگاه می باشد، جز در مواردی که خواهان دادخواست اعسار از هزینه دادرسی تقدیم کرده باشد که دراین صورت مدت یک ماه یادشده، از تاریخ ابلاغ دادنامه رد اعسار به نامبرده محسوب خواهد شد.
۴- شخص موثر ممکن است به تشخیص دادگاه به طور کلی یا جزئی از پرداخت حق الزحمه کارشناس دادگستری معاف شود این معافیت قطعی نیست بلکه بستگی به تصمیم دادگاه دارد تبصره های ۲ و ۳ و ۴ از ماده ۲ تعرفه دستمزد کارشناسان رسمی دادگستری این مقرره را مشخص کرده است.
ماده۲ـ مراجع قضایی، وزارتخانه ها، سازمان های دولتی و ارگانها و نهادها و شهرداری‌ها و موسسات وابسته به آنها در تعیین دستمزد کارشناسی مکلفند بر اساس مقررات این تعرفه عمل نمایند.
تبصره۱ـ در موارد خاص که مرجع قضایی در پرونده‌های کیفری برای کشف جرم و تعیین علت و علل و مشخص نمودن واقعیت اقدام به تعیین کارشناس می‌نماید، تعیین دستمزد متناسب با کمیت و کیفیت پرونده با همان مرجع می‌باشد.
تبصره۲ـ در صورت عدم استطاعت مالی متقاضی کارشناسی، به تشخیص قاضی پرونده حق الزحمه کارشناسی تا میزان معینی به وسیله دادگاه کاهش می یابد، ولی به هر حال پرداخت هزینه ها یا وسیله اجرای قرار کارشناسی، مانند ایاب و ذهاب و غیره به عهده متقاضی می‌باشد.
تبصره۳ـ در مورد مناطق محروم و یا اشخاص حقیقی که استطاعت کافی ندارند حسب مورد به تشخیص قاضی پرونده، مرکز یا کانون مربوط حق‌الزحمه این تعرفه تا پنجاه درصد کاهش می‌یابد.
تبصره۴ـ در صورت قادر نبودن متقاضی کارشناسی به پرداخت حق الزحمه به تشخیص مرجع قضایی مربوط، مراتب جهت معرفی کارشناس معاضدتی حسب مورد به کانون یا مرکز اعلام تا معرفی گردد.
۵- شخص معسر از پرداخت خسارت احتمالی برای صدور قرار تامین خواسته یا دستور موقت و همچنین از سپردن تامین دعوای واهی یا تأمین اتباع بیگانه معاف نیست.
تاثیر اعسار اثبات شده بر سایر دعاوی چیست؟
۱- اگر در خصوص شخصی برای یکی از مراحل دادرسی مانند مرحله بدوی حکم اعسار از هزینه دادرسی صادر شود می‌تواند از این حکم در سایر مراحل همان پرونده مانند تجدید نظر و فرجام مطابق ماده ۵۰۸ از قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی استفاده نماید.
۲- اثبات اعسار از هزینه دادرسی دعاوی اصلی موجب معافیت از هزینه دادرسی دعاوی تاریخ مانند جلب ثالث که طرح خواهد شد نیست.
۳- اگر شخصی در دعوای اصلی اعسار خود را از هزینه دادرسی ثابت کرده باشد سپس اقدام به افزایش خواسته کند نسبت به هزینه دادرسی افزایش خواسته نیز معسر تلقی می شود.
۴- حکم اعسار از هزینه دادرسی که در یک دعوا صادر شده در سایر دعاوی که همان خواهان ترک‌کرده تاثیر ندارد مگر به دو شرط که به نحو همزمان باید مطابق ماده ۵۰۹ از قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی مجرا باشد.
-خوانده دعوی یکی و یکسان باشد.
- این دعاوی همزمان طرح شده باشد منظور از همزمانی آن است که این دعاوی در یک تاریخ تر شده باشد که به موجب یک دادخواست باشد که به موجب دادخواست های متعدد که در یک دادگاه باشد یا در چند دادگاه
مطابق ماده ۵۰۹ قانون آیین دادرسی مدنی :درمورد دعاوی متعددی که مدعی اعسار بر یک نفر همزمان اقامه می نماید حکم اعساری که نسبت به یکی از دعاوی صادر شود نسبت به بقیه دعاوی نیز موثر خواهد بود.
پرسش: شخصی که از پرداخت هزینه دادرسی معسر بوده در جریان دادرسی فوت می کند دادگاه چه اقدامی نسبت به ورثه باید انجام دهد.
مطابق ماده ۱۰۵ از قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی دادرسی با مشخص شدن وراث متوفی متوقف می شود از آنکه وراث متوفی مشخص شدند دادرسی نسبت به آنها جریان می‌افتد با توجه به آنکه در این دعوا هزینه دادرسی پرداخت نشده و اعسار نیز ویژه خود شخص است و به وارث نمی‌رسد خطاب به وارث اخطار رفع نقص مبنی بر پرداخت هزینه دادرسی صادر می‌شود.
وفق ماده ۱۰۵ قانون آیین دادرسی مدنی:هرگاه یکی از اصحاب دعوا فوت نماید یا محجور شود یا سمت یکی از آنان که به موجب آن سمت، داخل دادرسی شده زایل گردد دادگاه رسیدگی را به طور موقت متوقف ومراتب را به طرف دیگر اعلام می دارد. پس از تعیین جانشین و درخواست ذی نفع، جریان دادرسی ادامه می یابد مگر اینکه فوت یا حجر یا زوال سمت یکی از اصحاب دعوی تاثیری در دادرسی نسبت به دیگران نداشته باشد که در این صورت دادرسی نسبت به دیگران ادامه خواهد یافت.
در این حالت هر یک از وراث باید نسبت به سهم خود از دعوای مطروحه ظرف مهلت ده روز از ابلاغ نسبت به پرداخت هزینه دادرسی اقدام کند یا اینکه در همان مهلت ۱۰ روزه مجدداً مانند مورث خویش دادخواست اعسار بدهد تا بتوانند اعسار خود از پرداخت هزینه های دادرسی را اثبات کند رسیدگی به دعوا نسبت به هر یک از وراث که هزینه دادرسی مربوط به خویش را می پردازد ادامه می یابد و نسبت به وارثی که هزینه دادرسی نپرداخته و اعسار خود را نیز اثبات نکرده باشد مطابق ماده ۵۴ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی قرار رد دادخواست صادر می شود.
بر اساس ماده ۵۴ قانون آیین دادرسی مدنی :در موارد یادشده در ماده قبل، مدیر دفتر دادگاه ظرف دو روز نقایص دادخواست را به طور کتبی و مفصل به خواهان اطلاع داده و از تاریخ ابلاغ به مدت ده روز به او مهلت می دهد تا نقایص را رفع نماید. چنانچه در مهلت مقرر اقدام به رفع نقص ننماید، دادخواست به موجب قراری که مدیر دفتر و در غیبت مشارالیه، جانشین او صادر می کند، رد می گردد. این قرار به خواهان ابلاغ می شود و نامبرده می تواند ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ به همان دادگاه شکایت نماید. رای دادگاه دراین خصوص قطعی است.
دادخواست اعسار از چه اشخاصی پذیرفته است؟
هر فردي نمي تواند به ادعاي اين كه دچار اعسار مي شود به دادگاه دادخواست اعسار دهد. كسي مي تواند ادعاي اعسار كند كه بدهكار باشد، اقامه دعوي از طرف مدعي و طلبكار عليه او شود، ادعاي (اعسار) وي ثابت و حكم به نفع طلبكار صادر شود، رأي قطعي بر محكوميت بدهكار و اجرائيه از طرف دادگاه صادر شود.
بعد از تحقيق شرايط ياد شده، مدعي اعسار مي تواند با ارائه دادخواست در پي اثبات آن باشد.
معسر كسي است كه جهت پرداخت هزينه دادرسي و ديون خود يا مالي ندارد يا اگر مالي دارد ، موقتاً به آن دسترسي ندارد.
اعسار از دو جنبه اعسار پرداخت هزينه دادرسي و اعسار در پرداخت ديون (محكوم به) قابل بررسي است.
طرح دعوي در دادگستري مستلزم پرداخت هزينه هايي است كه در قانون مشخص شده است، از جمله هزينه تمبر، دستمزد كارشناس، هزينه اجراي قرار معاينه، تحقيقات محلي و… .
هرچند هزينه دادرسي يكي از راه هاي جلوگيري از طرح دعاوي واهي و نيز مانع از ازدحام بي مورد در محاكم (دادگستري ) است، اما از طرف ديگر نمي توان آن را منع و سدي در مقابل احقاق حق مردم قرار داد.
به همين دليل قانونگذار با تصويب قوانين مختلف از جمله قانون اعسار در اين خصوص، راه دسترسي همگان به قانون و عدالت را هموار كرده است؛ به اين نحو كه افرادي كه خود را صاحب حق مي دانند اما توان و تمكن مالي طرح دعوي در دادگستري را ندارند، مي توانند با استفاده از اين قانون به حق خود برسند .
اعسار در محكوميت هاي مالي و جزايي يا همان اعسار در پرداخت ديون عبارت از آن است كه به موجب حكم دادگاه حقوقي يا حكم دادگاه كيفري در امر جزايي، شخص به پرداخت وجه، مال يا جزاي نقدي در حق ديگري محكوم شود اما توانايي و تمكن پرداخت آن را نداشته باشد.
به اين دعوي ( اعسار ) خارج از نوبت رسيدگي مي شود و مرجع رسيدگي به آن نيز دادگاهي است كه به دعوي اصلي رسيدگي مي كند. در مورد محكوميت اوراق اجرايي نيز دادگاه محل اقامت مدعي اعسار صلاحيت رسيدگي دارد.
اعسار مطلق و نسبي چیست؟
اعساربه دوصورت مطلق و نسبي محقق مي شود؛ اعسارمطلق وقتي است كه شخص به طوركامل ازپرداخت محكوم به يا هزينه دادرسي عاجز و ناتوان بوده و يا درحال حاضر هيچگونه دسترسي به اموال و دارايي خود ندارد.خواه يكجا باشد و خواه به صورت اقساط.
چنانچه فرد به طور يكجا و يك باره تمكن پرداخت محكوم به و يا هزينه دادرسي را نداشته باشد ولي قادر به پرداخت قسطي آن باشد گفته مي شود كه معسرنسبي است.
براي اثبات ادعاي اعسار، مدعي بايد حداقل چهار شاهد به دادگاه معرفي كند و شهود مي بايست از وضع معيشتي و زندگي او مطلع باشند.
به دعوي اعسار چگونه رسیدگی می شود؟
دعوي اعسار به دو طريق طرح دعوي اعسار از طريق دادخواست جداگانه مطرح مي شود.
به محض وصول دادخواست اعسار، مدير دفتر ظرف دو روز پرونده را به نظر قاضي مي رساند تا چنانچه قاضي شهادت شهود را در دادگاه ضروري بداند، طرفين دعوا همراه با شهود در دادگاه حاضر شوند.
در هر صورت، شهود بايد از وضعيت مالي و زندگاني مدعي اعسار و نيز مشخصات، شغل و وسيله امرار معاش وي آگاه باشند و در حضور قاضي با سوگند شهادت دهند .
معافيت از هزينه دادرسي ، براي هر دعوي به طور همزمان عليه يك نفر مطرح شود كه در اين صورت قبولي اعسار در يك دعوي در دعاوي ديگر نيز قابل استفاده است.
حكم اعسار در تمام مراحل رسيدگي به يك پرونده قابل استفاده است مگر آنكه مدعي اعسار در جريان رسيدگي متمكن (دارا ) شود كه در اين صورت موظف به پرداخت هزينه دادرسي است.
نحوه اعتراض به حكم اعسار از محكوم به
نتيجه اعسار از دو حالت خارج نيست؛ يا دادگاه دلايل اعسار را كافي ندانسته، حكم بر قبول اعسار مي دهد و يا اينكه دادگاه دلايل اعسار را كافي ندانسته حكم به رد اعسار مي دهد.
در هر دو صورت طبق مقررات آيين دادرسي مدني كه اخيراً تصويب شده است، حكم رد يا قبولي اعسار قابل رسيدگي در مرحله تجديد نظر بوده و به هيچ وجه قابل رسيدگي در ديوان عالي كشور نيست.
قوانین جزايي اعسار چیست؟
چنانچه ادعاي اعسار در مورد محكوم به باشد و مدعي اعسار نتواند ادعاي خود را ثابت كند، دادگاه ضمن رسيدگي رد تقاضاي اعسار، وي را به پرداخت وجوه مخارج رسيدگي به دعوي اعسار معادل دو برابر مخارج معمولي و حق الوكاله وكيل محكوم مي كند.
اين محكوميت در مورد اعسار اوراق اجراييه ثبت اسناد نيز قابل اجراست.
در صورت مشاهده تخلف هاي زير، مدعي اعسار به مجازات حبس محكوم خواهد شد:
– پس از صدور حكم اعسار معلوم شود كه مدعي اعسار به دروغ خود را معسر اعلام كرده است.
– پس از قبولي اعسار معلوم شود كه شهود به دروغ شهادت داده اند؛ در اين حالت شهود نيز به حبس محكوم مي گردند.
– پس از صدور حكم اعسار، معسر داراي مالي شده ولي همچنان خود را معسر قلمداد می نماید .
شخصي با مدعي اعسار تباني نموده و خود را برخلاف واقع طلبكار او معرفي نمايد. در اين حالت طلبكار قلابي نيز به حبس محكوم خواهد شد.
مستثنیات دین چیست ؟
منزل مسکونی متناسب با شأن مدیون در حالت اعسار او.
اثاثیه و وسایل مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری شخص مدیون و افراد تحت تکفل وی ضروری است.
آذوقه موجود به قدر احتیاج شخص مدیون و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً آذوقه را ذخیره می کنند.
کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق درخور شان آنها
ابزار و وسایل کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آنها و افراد تحت تکفلشان لازم می باشد.
تلفن مورد استفاده مدیون
مبلغی که بابت اجاره بها به موجر می پردازد، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره‌بها بدون آن موجب تنگدستی گردد و منزل اجاره ای، مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.
نحوه طرح دعوای اعسار از سوی محکوم علیه
مطابق قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی۱۳۹۴، مدیون می تواند طی دو مرحله دادخواست اعسار خود را مطرح نماید.
تقدیم دادخواست اعسار ظرف مهلت سی روز
در صورتیکه مدیون که محکوم به پرداخت بدهی شده باشد، ظرف سی روز پس از ابلاغ اجراییه، ضمن ارایه صورت کلیه اموال خود، دعوای اعسار خویش را اقامه کرده باشد، حبس نمی شود، مگر آنکه مدیون دعوای اعسار خود را پس بگیرد.
تقدیم دادخواست اعسار خارج از مهلت سی روز:
چنانچه محکوم، خارج از مهلت سی روزه مقرر دعوای خود را بخواهد مطرح کند، اگر خواهان (طلبکار) آزادی وی را بدون گرفتن تأمین بپذیرد و یا محکوم بنا به تشخیص دادگاه، کفیل یا وثیقه معتبر و معادل بدهی ارایه نماید، دادگاه با صدور قرار قبولی وثیقه یا کفیل تا روشن شدن وضعیت اعسار از حبس محکوم خودداری می نماید و در صورت بودن در حبس او را آزاد می کند.
در صورت رد دعوای اعسار به کفیل یا وثیقه گذار ابلاغ می شود که ظرف مهلت بیست روز پس از ابلاغ واقعی، نسبت به تحویل محکوم اقدام نمایند در غیر اینصورت به دستور دادستان یا رییس دادگاه، نسبت به برداشت هزینه ها و بدهی از مبلغ وثیقه یا وجه الکفاله اقدام می شود.
مزیت طرح دادخواست اعسار از محکوم‌به قبل از صدور حکم چیست؟
در دعوای مطالبه مهریه معمولا دادگاه حکم به نفع زوجه صادر و زوج را مکلف به پرداخت مهریه می‌کند. بعد از آن زوج دادخواست اعسار به دادگاه تقدیم می‌کند و با توجه به ناتوانی مالی، درخواست تقسیط مهریه می دهد که دادگاه به این درخواست رسیدگی می‌کند و با در نظر گرفتن شرایط و دلایل، مهریه را قسط بندی می‌کند. حالا فرض کنید زوج منتظر صدور حکم نشود و برای صرفه‌جویی در وقت پیش از آنکه حکم به نفع زوجه و به ضرر خودش صادر شود، دادخواست اعسار و تقسیط مهریه بدهد.
