طلاق توافقی
طلاق توافقی یکی از انواع انحلال نکاح است که با رضایت و توافق زوجین صورت می گیرد. در مقابل چنانچه دادخواست طلاق توسط یکی از زوجین طرح شود و همسر او به انجام طلاق رضایت نداشته باشد، اصطلاحاً طلاق غیر توافقی خواهد بود. ناگفته پیداست که انجام طلاق توافقی آسان تر از طلاق غیر توافقی بوده و معمولاً در زمان کوتاه تری به نتیجه می رسد.
طلاق توافقی چیست؟
هنگامی که زوجین به این نتیجه می رسند که ادامه زندگی مشترک برای آنان ممکن نیست، می توانند به دادگاه خانواده مراجعه کرده و با طرح دعوای طلاق توافقی، مجوز لازم برای جدا شدن از همدیگر را دریافت کنند.
مطابق با قانون حمایت خانواده مصوب 1391، در حال حاضر انجام هرگونه طلاق و جدایی در عقد دائم، مستلزم صدور گواهی عدم امکان سازش توسط دادگاه خانواده می باشد. در ادامه این نوشتار ضمن بررسی مهمترین مقررات قانونی در زمینه طلاق توافقی، شیوه پیگیری این دعوی را در دادگاه خانواده مورد بررسی قرار می دهیم.
مدارک لازم برای طرح دعوای طلاق توافقی
برای آن که دادخواست طلاق توافقی در دادگاه خانواده مورد رسیدگی قرار گیرد، باید اسناد زیر در دادخواست به عنوان دلایل و مدارک ذکر شوند. علاوه بر این، اصل اسناد مذکور نیز می بایست به دادخواست پیوست شده و در اختیار قاضی قرار گیرند.
- سند اثبات کننده ازدواج؛ روشن است که برای انجام طلاق، نخست باید برای دادگاه خانواده محرز شود که میان خواهان و خوانده دعوای طلاق توافقی رابطه زوجیت وجود دارد. بنابراین اگر معلوم شود زوجینی که درخواست طلاق را مطرح کرده اند اصلاً با هم ازدواج نکرده یا ازدواج آنان از ابتدا باطل بوده است، رسیدگی به دعوای طلاق در دادگاه خانواده ممکن نخواهد بود.
- اسناد مربوط به پرداخت هزینه دادرسی؛ رسیدگی به دعوای طلاق توافقی در دادگاه خانواده، مستلزم پرداخت هزینه دادرسی است. چنانچه زوجه توانایی مالی برای پرداخت هزینه دادرسی را نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار را به دادگاه خانواده ارائه نماید. با پذیرش دادخواست، شخص موقتاً از پرداخت هزینه های دادرسی معاف می شود.
- توافقنامه طلاق توافقی؛ همانطور که اشاره شد توافقنامه طلاق توافقی نیز به عنوان یکی دیگر از مدارک و دلایل باید توسط زوجین امضا شده و به دادگاه خانواده تقدیم شود.
مراحل دعوای طلاق توافقی
مطابق با ماده 10 قانون حمایت خانواده، رسیدگی به دعوای طلاق توافقی مستلزم تنظیم و تقدیم «دادخواست» به دادگاه خانواده است. دادخواست برگه چاپی خاصی است که مشخصات دعوی بر روی آن قید می شود.
مطابق با قانون آیین دادرسی مدنی برای آن که دادخواست، در دادگاه مورد رسیدگی قرار گیرد، باید کامل باشد. یعنی اطلاعات ضروری و مورد نیاز برای پیگیری دعوی بر روی آن قید شود.
از همین رو پس از ارسال دادخواست به دادگاه، ابتدا مدیر دفتر آن را از حیث کامل بودن مندرجات، مورد بررسی قرار می دهد. چنانچه دادخواست نقص داشته باشد، مدیر دفتر دادگاه قرار رفع نقص را صادر می کند. به عنوان مثال اگر در دادخواست نشانی خواهان معلوم نباشد، مدیر دفتر دادگاه قرار رفع نقص صادر می کند.
پس از صدور قرار رفع نقص و ابلاغ آن به خواهان، خواهان 10 روز فرصت دارد تا نقایص اعلام شده توسط مدیر دفتر را برطرف سازد. چنانچه خواهان ظرف مدت مذکور از تکمیل دادخواست خودداری کند، مدیر دفتر به استناد ماده 54 قانون آیین دادرسی مدنی قرار رد دادخواست را صادر می نماید.
پس از بررسی دادخواست توسط مدیر دفتر، در صورتی که دادخواست کامل باشد، پرونده به نظر قاضی شعبه می رسد. سپس قاضی دستور تعیین وقت دادرسی و ابلاغ آن به طرفین دعوی را صادر می کند.
در دادخواست طلاق توافقی چه مندرجاتی باید وجود داشته باشد؟
همانطور که اشاره شد برای رسیدگی به دادخواست، مندرجات آن باید کامل باشد. مطابق با قوانین موجود، برخی از مهمترین اطلاعاتی که باید در دادخواست طلاق توافقی قید شود، عبارتند از:
- نام، نام خانوادگی و سایر مشخصات شناسایی خواهان. از نظر حقوقی خواهان کسی است که دعوی به درخواست او شروع می شود. علاوه بر این چنانچه خواهان در هر مرحله از مراحل دادرسی از دعوای حقوقی انصراف دهد، رسیدگی به دعوای حقوقی متوقف خواهد شد.
طلاق توافقی به درخواست زوجین پیگیری می شود، بنابراین فرقی نمی کند نام شوهر یا زوجه در دادخواست به عنوان خواهان ذکر شود.
- شرح دادخواست؛ زوجین باید در شرح دادخواست طلاق توافقی بیان نمایند که ادامه زندگی زناشویی برای آنها غیر ممکن است.
- دلایل و مدارک: قباله ازدواج، سیاهه جهیزیه و شهادت شهود به عنوان برخی از دلایل و مدارک رایج برای اثبات دعوای طلاق توافقی به شمار می روند.
توافقنامه طلاق باید دربردارنده چه موضوعاتی باشد؟
همانطور که اشاره شد زوجین باید با تنظیم یک توافقنامه در خصوص کلیه وضعیت های حقوقی پس از طلاق تعیین تکلیف کنند. برخی از مهمترین موضوعاتی که باید در توافقنامه طلاق در خصوص آن توافق شود عبارتند از:
- حضانت فرزندان مشترک و نحوه ملاقات با آنان یکی از موضوعات مهمی است که باید در ضمن توافقنامه در خصوص آن توافق شود. حضانت فرزندان مشترک تا سن مشخصی با مادر آنان است. مگر این که مادر آنان صلاحیت لازم برای نگهداری از آنان را نداشته باشد.
- مهریه زوجه و شیوه پرداخت آن؛ صداق یا مهریه مالی است که هنگام ازدواج، شوهر متعهد می شود که به زوجه پرداخت کند. به طور کلی مهریه ممکن است به دو صورت عندالمطالبه یا عندالاستطاعه تعیین شود. چنانچه مهریه به صورت عندالمطالبه تعیین شده باشد، به محض مطالبه زوجه، شوهر باید آن مال را به زوجه پرداخت نماید. در مقابل اگر مهریه به صورت عندالاستطاعه تعیین شده باشد، زوجه تنها در صورتی می تواند مهریه را مطالبه کند که شوهر توانایی مالی لازم برای پرداخت مهریه را به دست آورده باشد.
- نفقه زوجه و فرزندان مشترک؛ مطابق با قانون مدنی مسئولیت پرداخت هزینه های زندگی زوجه و فرزندان مشترک بر عهده مرد قرار دارد. از همین رو در توافقنامه طلاق توافقی باید در خصوص نفقه قابل پرداخت نیز تعیین تکلیف شود. نکته قابل توجه این است که میزان نفقه قابل پرداخت، متناسب با وضع اجتماعی و تحصیلات زوجه تعیین می شود.
شیوه رسیدگی به دعوای طلاق در دادگاه خانواده
پس از آنکه دادخواست طلاق تنظیم شد، به دادگاه خانواده ارسال می شود. دادگاه خانواده با حضور قاضی مرد به عنوان رئیس دادگاه و قاضی زن مشاور تشکیل می شود.
پس از بررسی دادخواست و پیوست های آن رئیس دادگاه دستور تعیین وقت رسیدگی و ابلاغ آن به طرفین را صادر می کند. وقت رسیدگی توسط مدیر دفتر دادگاه خانواده تعیین شده و به زوجین و وکلای آنان ابلاغ می شود.
پس از تشکیل وقت رسیدگی در دادگاه خانواده، مطابق با قانون حمایت خانواده، قاضی دادگاه نخست باید تلاش کند تا میان زوجین صلح و دوستی ایجاد نماید. از همین رو ممکن است آنان را برای شرکت در جلسات مشاوره خانواده، به مراکز مشاوره خانواده که زیر نظر قوه قضائیه فعالیت می کنند، ارجاع نماید.
پس از تشکیل جلسات مشاوره و پافشاری زوجین بر طلاق توافقی، دادگاه موضوع را مورد بررسی قرار می دهد. در حقوق ایران انجام هرگونه طلاق و جدایی در ازدواج دائم، مستلزم صدور گواهی عدم امکان سازش توسط دادگاه خانواده است.
صدور گواهی عدم امکان سازش و ابلاغ آن به زوجین
پس از انجام بررسی های لازم، چنانچه برای انجام تشریفات طلاق منع قانونی وجود نداشته باشد، گواهی عدم امکان سازش توسط دادگاه خانواده صادر شده و به زوجین ابلاغ می شود.
پس از صدور گواهی عدم امکان سازش زوجین ظرف مهلت سه ماه از تاریخ ابلاغ، می توانند در یکی از دفترخانه های ثبت ازدواج و طلاق حضور یافته و برای جاری ساختن صیغه طلاق و ثبت آن اقدام کنند.
چنانچه زوجین برای ثبت طلاق در مدت سه ماه از تاریخ صدور گواهی عدم امکان سازش اقدام نکنند، گواهی عدم امکان سازش از اعتبار ساقط می شود.
نکات حقوقی در خصوص رسیدگی به دعوای طلاق
مطابق با قانون حمایت خانواده، قاضی رسیدگی کننده به دعوای طلاق مکلف است هنگام صدور حکم طلاق یا گواهی عدم امکان سازش، در خصوص سایر حقوق مالی و غیر مالی زوجین نیز تعیین تکلیف نماید.
البته در خصوص بسیاری از این موقعیت های حقوقی، در توافقنامه طلاق توافقی توسط زوجین تعیین تکلیف می شود. در هر صورت انجام طلاق مستلزم این است که تکلیف حضانت فرزندان، مهریه زوجه، استرداد جهیزیه و … معلوم شود.
قاضی دادگاه خانواده برای روشن شدن ابعاد گوناگون پرونده طلاق می تواند قرار کارشناسی یا سایر قرارهای مقتضی را صادر نماید. یکی از اسناد مهم دیگری که ممکن است در پرونده طلاق ارائه شود گواهی پزشکی قانونی مربوط به بارداری زوجه است. در واقع صدور گواهی عدم امکان سازش منوط به این است که عدم بارداری زوجه به تائید پزشکی قانونی رسیده باشد.
مطابق با قانون آیین دادرسی مدنی در حالت عادی دعوای طلاق از جمله دعاوی قابل فرجام خواهی به شمار می رود. با این حال هنگامی که زوجین به صورت توافقی می خواهند از یکدیگر جدا شوند، پس از صدور دادنامه می توانند به دادگاه خانواده مراجعه کرده و حق تجدید نظر خواهی خود را ساقط کنند. در این صورت رای قطعی و قابل اجرا می شود.
مشاوره حقوقی برای طلاق توافقی
دعوای طلاق توافقی به عنوان یکی از دعاوی رایج شناخته می شود که رسیدگی به آن مطابق با قانون حمایت خانواده، در صلاحیت دادگاه خانواده قرار دارد. انجام تشریفات دادرسی در خصوص این دعوی، منوط به تنظیم توافقنامه ای میان زوجین است که در آن نسبت به اموری مثل حضانت فرزندان مشترک و چگونگی ملاقات با آنها، پرداخت مهریه، نفقه، استرداد جهیزیه، اجرت المثل ایام زوجیت و … توافق می شود.
این نکته بر کسی پوشیده نیست که حضور در دادگاه خانواده و دیگر محاکم قضایی، می تواند تاثیرات مخربی بر روح و روان زوجین که نا امید از ادامه زندگی مشترک، ناگزیر به طلاق تن داده اند بر جای بگذارد. از همین رو زوجین می توانند برای انجام تمام مراحل مربوط به طلاق توافقی از خدمات وکلای پایه یک دادگستری استفاده نمایند.
علاوه بر این باید توجه داشت که انجام امور قضایی و اداری پیچیده مربوط به طلاق، مستلزم اشراف علمی بر قوانین گوناگونی است که باید در فرایند رسیدگی به دعوای طلاق توافقی رعایت گردند.
گاه انجام یک خطای جزئی در فرایند رسیدگی به دعوای طلاق، ممکن است نتایج غیر مالی و مالی نامطلوب قضایی در پی داشته باشد. در نتیجه توصیه ما این است پیش از شروع مراحل دعوای طلاق با یک یا چند وکیل طلاق دادگستری مشاوره حقوقی داشته باشید.
مهمترین تفاوت های طلاق توافقی و طلاق غیر توافقی
اکنون به بررسی برخی از مهمترین تفاوت های حقوقی و قضایی بین طلاق غیر توافقی و توافقی خواهیم پرداخت:
- همانطور که پیداست تفاوت اصلی میان این دو نوع طلاق در خواست و رضایت زوجین نسبت به انجام آن می باشد. طلاق توافقی با رضایت زوجین صورت می گیرد و در فقه اسلامی دو نوع اصلی آن عبارت از طلاق خلع و طلاق مبارات است. در طلاق خلع و مبارات، زوجه به دلیل تنفری که از شوهر خود دارد حاضر است تمام یا بخشی از مهریه را به وی ببخشد تا او را طلاق دهد.
- یکی دیگر از تفاوت های مهم میان این دو نوع طلاق در مدت زمانی است که فرایند رسیدگی به دعوی به طول می انجامد. طلاق توافقی در مدت زمان کوتاهی (گاهاً چند هفته تا یک ماه) به طول می انجامد. در حالی که مدت زمان رسیدگی قضایی به دعوای طلاق غیر توافقی معمولاً طولانی تر بوده و ممکن است تا چند سال طول بکشد.
- در دعاوی طلاق غیر توافقی قاضی دادگاه مکلف است نخست زوجین را به مراکز مشاوره زیر نظر قوه قضائیه ارجاع دهد. این در حالی است که در مورد دعوای طلاق توافقی قاضی دادگاه، الزامی به این کار ندارد.
- حق الوکاله و سایر هزینه های مربوط به دادرسی در مورد طلاق توافقی، نسبت به طلاق غیر توافقی کمتر است.
- همانطور که اشاره شد دعوای طلاق غیر توافقی قابل فرجام خواهی در شعب دیوان عالی کشور است. این در حالی است که زوجین می توانند حق تجدید نظر خواهی خود را در مورد دعوای طلاق توافقی ساقط کرده و پیش از پایان یافتن مهلت فرجام خواهی، تشریفات طلاق را اجرا نمایند.